Ukrayna’nın Karadeniz üzerinden tahıl ihraç etmesine olanak tanıyan anlaşmanın süresi 17 Temmuz’da doluyor ve Moskova’nın anlaşmanın uzatılması için bir gerekçe görmediğini açıklamasıyla anlaşmanın çökmesinden endişe ediliyor.
Neden Önemli?
Ukrayna önemli bir tahıl ve yağlı tohum üreticisi ve savaşın patlak vermesiyle ihracatının kesintiye uğraması küresel gıda fiyatlarının rekor seviyelere çıkmasına neden oldu. Savaşın başlamasından yaklaşık beş ay sonra Temmuz 2022’de kabul edilen mevcut anlaşma, fiyatların düşmesine ve küresel gıda krizinin hafiflemesine yardımcı oldu.
Ukrayna tahılı ayrıca Birleşmiş Milletler Dünya Gıda Programı (WFP) tarafından Etiyopya, Somali ve Yemen gibi ülkelere yardım olarak kullanılan koridor üzerinden sevk edilen 725.200 ton veya %2,2’lik tedarikle doğrudan bir rol oynadı.
Sona Ererse Ne Olur?
Bazı temel gıda maddelerinin fiyatları muhtemelen artacaktır ancak Rusya ve Brezilya gibi diğer üreticilerin tahıl arzındaki iyileşme nedeniyle durum savaşın başlamasından sonraki aylara kıyasla daha iyidir. Ekmeğin ana maddesi olan buğdayın fiyatları bu yıl şu ana kadar yaklaşık %17 düşerken mısırın fiyatı da %26 civarında geriledi.Ancak mevcut küresel gıda krizi henüz sona ermiş değil.
WFP geçen ay yaptığı açıklamada, birden fazla acil durumun üst üste gelerek 70 yılı aşkın bir süredir yaşanan en büyük ve en karmaşık açlık ve insani krizi yarattığını söyledi. WFP yıllık değerlendirmesinde, 2022 yılında 349 milyon kişinin akut açlık yaşadığını ve 772.000 kişinin kıtlık sınırında olduğunu belirtti.
Küresel Gıda Arzının Durumu Nedir?
Küresel mısır stokları 2021/22 sezonuna son altı yılın en düşük seviyesinde başladı ve bu nedenle Rusya’nın dünyanın en büyük mısır ihracatçılarından biri olan Ukrayna’yı işgali fiyatlarda önemli bir sıçramaya yol açtı. Ancak Brezilya’dan yapılan ihracattaki keskin artış, koridor üzerinden yaklaşık 17 milyon ton mısır ihracatıyla birlikte arzın artmasına yardımcı oldu.
ABD Tarım Bakanlığı, 2023/24 sezonu sonunda küresel mısır stoklarının son beş yılın en yüksek seviyesinde olacağını tahmin ediyor. USDA verilerine göre, küresel buğday stokları daha sıkı ve 2022/23 sezonu sonunda son yedi yılın en düşük seviyesinde. 2023/24 sezonunda ise hafif bir artış öngörülüyor.
Dünya Gıda Programı İçin Ne Anlama Gelir?
WFP her yıl yaklaşık %75’i tahıl olmak üzere birkaç milyon ton gıda ürünü satın alıyor. 2021 yılında WFP’nin alımları 4,4 milyon tona ulaşırken, Ukrayna toplamın %20’sini sağlayan en önemli kaynak oldu. Ukrayna ağırlıklı olarak buğday ve bezelye tedarik ediyor.
Gıdanın çoğu Afrika’ya ve Yemen gibi Batı Asya’daki bazı ülkelere gitmektedir ve bu nedenle WFP çoğu malzemeyi Kuzey veya Güney Amerika’daki büyük üreticilerden daha yakın olan Doğu Avrupa’dan tedarik etme eğilimindedir.
WFP koridor üzerinden 725,200 metrik ton sevkiyat yapmıştır. Koridorun kapanması halinde WFP’nin başka bir yere yönelmesi gerekecektir ki bu da finansman sıkıntısı nedeniyle bazı ülkelerdeki faaliyetlerini azaltmak zorunda kalacağı için daha yüksek bir maliyet anlamına gelecektir.
Ne İhraç Edildi?
Güvenli bir nakliye kanalı oluşturulmasına yönelik anlaşma kapsamında Ukrayna, 16,8 milyon tonu mısır ve 8,9 milyon tonu buğday olmak üzere 32,8 milyon ton tarımsal ürün ihraç edebildi. Çatışmadan önce Ukrayna, çoğu Karadeniz üzerinden olmak üzere yılda yaklaşık 25 ila 30 milyon ton mısır ve 16 ila 21 milyon ton buğday ihraç ediyordu. Anlaşma kapsamında Karadeniz üzerinden tahıl sevkiyatı kapasitesi sadece üç limanın dahil edilmesiyle sınırlandırıldı.
İhraç edilen ülke ve miktarların tam dökümü için: Link
Rusya Neden Anlaşmadan Çekilebilir?
Rusya defalarca anlaşmayı uzatmak için bir gerekçe görmediğini söyledi. Rus gıda ve gübre ihracatının önündeki engellerin kaldırılması için verilen taahhütlerin yerine getirilmediğini savunuyor. Moskova’nın talepleri arasında Rus Tarım Bankası’nın (Rosselkhozbank) SWIFT ödeme sistemine yeniden bağlanması da yer alıyor.
Diğer talepler arasında tarım makineleri ve parçaları tedarikinin yeniden başlatılması, sigorta ve reasürans üzerindeki kısıtlamaların kaldırılması, Togliatti-Odesa amonyak boru hattının yeniden başlatılması ve gıda ve gübre ihracatında yer alan Rus şirketlerinin varlıklarının ve hesaplarının blokajının kaldırılması yer alıyor.
Koridor Rusya Olmadan İşleyebilir mi?
Geçen yıl Temmuz ayında anlaşmaya varılana kadar Ukrayna’nın limanları bloke edilmişti ve Rusya’nın çekilmesi halinde tahıl sevkiyatının mümkün olup olmayacağı belirsiz. Karadeniz bölgesine girerken alınan ek savaş riski sigorta primleri yükselecek ve armatörler Rusya’nın onayı olmadan gemilerinin savaş bölgesine girmesine izin vermekte isteksiz davranabileceklerdir.
Sigorta sektörü kaynakları şimdilik teminat düzenlemelerinde bir değişiklik olmadığını ancak koşulların hızla değişebileceğini söylüyor. Savaş riski sigorta poliçelerinin gemiler için her yedi günde bir yenilenmesi gerekiyor ve bu da binlerce dolara mal oluyor.
Ukrayna’nın Hasadı Azalırsa Koridora İhtiyaç Var mı?
Savaş nedeniyle çiftçilerin daha az mısır ve buğday ekmesinin ardından Ukrayna’nın tahıl ihracatının 2023/24 sezonunda düşeceği tahmin ediliyor. ABD Tarım Bakanlığı mısır ihracatının 19 milyon tona düşeceğini tahmin ediyor; bu rakam bir önceki sezondaki 27 milyonluk seviyenin ve küresel ticaretin %17’sini oluşturduğu 2018/19 sezonundaki 30,3 milyonluk rekor sevkiyatın oldukça altında.
Buğday ihracatının ise bir önceki sezondaki 16 milyon tondan 10,5 milyon tona düşmesi ve dünya ticaretinin %11’ini temsil eden 2019/20 sezonundaki 21 milyonluk zirvenin oldukça altında kalması bekleniyor. Ancak bu düşük miktardaki tahılın bile Doğu Avrupa Birliği üzerinden ihraç edilmesi, özellikle Ukrayna’nın doğu bölgelerinde yetişen ve sınıra ulaşmak için uzun ve zorlu bir yolculuk yapmak zorunda kalan ürünler için lojistik açıdan zor ve pahalı olacaktır.
Ukrayna AB Üzerinden Daha Fazla Tahıl İhraç Edebilir mi?
Ukrayna, çatışmaların başlamasından bu yana doğu AB ülkeleri üzerinden önemli miktarda tahıl ihraç ediyor. Ancak farklı demiryolu hatları da dahil olmak üzere pek çok lojistik zorluk yaşanmaktadır. Bir başka sorun da Ukrayna tahılının AB’nin doğusundan geçmesinin bölgedeki çiftçiler arasında huzursuzluğa yol açması ve yerel arzı azalttığını, değirmenler tarafından satın alındığını ve mahsulleri için pazar bulamadıklarını söylemeleri.
Sonuç olarak AB beş ülkeye – Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya ve Slovakya – Ukrayna buğdayı, mısırı, kolza tohumu ve ayçiçeği tohumlarının yurt içinde satışını yasaklarken, başka yerlere ihraç edilmek üzere transit geçişine izin verdi. Mevcut haliyle bu uygulama Eylül ortasından itibaren aşamalı olarak kaldırılacak.
Bu yaz AB’nin doğusunda da daha büyük hasatlar bekleniyor ve Romanya’daki Köstence gibi önemli limanların alması muhtemel tahıl hacmini idare etmekte zorlanması, tıkanıklıklara ve sevkiyat gecikmelerine yol açması bekleniyor.
Kaynak:
What happens if Black Sea grain corridor deal is not extended?
Gökhan Gürses 