Rusya, gelişmekte olan dokuz ülkeden oluşan bir ticaret ittifakı olan BRICS’i bloklar arası bir tahıl borsası kurmaya çağırıyor. İttifakın resmi olarak açıklanan amacı üye ülkeler arasındaki ticareti kolaylaştırmak, ancak analistler yeni yapının serbest fiyatlandırmayı etkilemek amacıyla küresel tahıl piyasası için Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü’nün (OPEC) bir benzeri olmayı hedefleyeceği konusunda uyarıyor.
Rusya Tahıl İhracatçıları Birliği (RUGE-The Russian Union of Grain Exporters), BRICS arası bir tahıl borsası kurma fikrini ilk kez Aralık 2023’te, bloğun tarihi genişlemesi öncesinde dile getirdi. Başlangıçta Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika tarafından oluşturulan ittifak, 1 Ocak 2024’te Mısır, Etiyopya, İran ve Birleşik Arap Emirlikleri’ni de bünyesine kattı. Suudi Arabistan da ittifaka katılmaya davet edildi ve üye olmayı düşünüyor.
Teklif, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin tarafından desteklendiği Mart ayına kadar fazla dikkat çekmedi. Putin Rus çiftçilerle yaptığı bir toplantıda şunları söyledi: “Tüm gösterge (tahıl) fiyatları ABD ve Avrupa’da, örneğin Paris’te belirleniyor. Fransızlar ne kadar tahıl üretiyor? Sanırım bizden daha az. Ve hala, geleneğe göre, gösterge fiyatlar orada oluşturuluyor.”
Putin, küresel tahıl piyasasındaki mevcut fiyatlandırmayı adil bulmadığını belirterek, BRICS tahıl borsası kurma fikrinin doğru olduğunu söyledi ve bu konuda en üst hükümet düzeyinde çalışacakları sözünü verdi.
RUGE Başkanı Eduard Zernin geçtiğimiz günlerde yaptığı açıklamada, BRICS tahıl borsasının teknik olarak Ekim 2024’e kadar hazır olmasını beklediklerini söyledi. Zernin, “borsa” kelimesinin sadece referans olarak kullanıldığını ve Rusya’nın modern, yüksek teknolojili bir dijital pazar yeri kurmayı planladığını da sözlerine ekledi.
RUGE, girişimin ulusal düzeydeki tartışmaları sırasında tüm BRICS ülkelerinin iş çevreleri tarafından desteklendiğini iddia etti. Rusya potansiyel yaptırımlara karşı alternatif kanallar üzerinden tahıl satışını kazançlı bulurken, diğer BRICS ülkelerinin projeye katılma gerekçeleri daha belirsiz.
Tahıl takası projesi daha önce benzeri görülmemiş bir proje olacak. Gazprombank’ın analitik departmanı başkan yardımcısı Daria Snytko, teknik olarak küresel piyasada uluslararası emtia borsası bulunmadığını, bunun nadir bir istisnasının Londra Metal Borsası olduğunu söyledi. Tahılın yaklaşık %95’inin tezgah üstü işlem gördüğünü de sözlerine ekledi.
Tahıl piyasası için OPEC
Moskova merkezli bir düşünce kuruluşu olan BRICS+ Analytics’in başkanı Yaroslav Lisovolik, tarımsal emtia fiyatlarını düzenleme fikrinin cazip göründüğünü, ancak bunun için BRICS’in sadece bir borsa değil, küresel petrol piyasasındaki OPEC gibi sektörel bir birlik kurması gerektiğini söyledi.
Freedom Finance Global analisti Vladimir Chernov, “Fiyatları sadece bir borsa oluşturarak düzenlemek işe yaramayacaktır çünkü bunun için ihracatçıları OPEC+ benzeri bir organizasyonda birleştirmek gerekir ki piyasadaki arzı ortaklaşa sınırlayabilelim” dedi.
OPEC, üretim performansını düzenlemek ve küresel petrol piyasası fiyatlarını etkilemek için oluşturulmuş bir grup petrol üreticisi ülkedir. Ekonomistler OPEC’i genellikle piyasa rekabetini engellemek için kurulan bir ittifak olan kartelin ders kitabı örneği olarak tanımlar.
Teoride BRICS üyeleri OPEC’in benzerleri olmak için yeterli kapasiteye sahip. Aralık ayında Rusya Tarım Bakanlığı, 2023 yılında BRICS üyelerinin yılda 1,17 milyar ton tahıl üreterek küresel hacmin %42’sini oluşturacağını tahmin etti. Kombine tüketim ise 1.1 milyar ton ile küresel tüketimin %40’ına denk geliyordu. BRICS’in genişlemesinin ardından bu rakamlar sırasıyla 1.24 milyar ton ve 1.23 milyar tona ulaştı.
Ancak analistler OPEC’in petrol ihracatçılarından oluşan bir örgüt olmasına karşın BRICS ülkelerinin çoğunun net tahıl ithalatçısı olduğunu belirtiyor. Sadece Rusya ve Brezilya küresel tahıl pazarında önemli bir paya sahiptir ve fiyat düzenlemesinden potansiyel olarak faydalanabilir.
Rusya’da BRICS tahıl borsası, tıpkı 1960’larda kurulan OPEC’in Anglo-Amerikan petrol şirketlerinin oligopolüne meydan okuması gibi, Batı dünya düzenine meydan okumanın bir yolu olarak görülüyor.
Bağımsız bir Rusya analisti olan Leonid Khazanov, bugün Rusya’nın küresel tahıl ihracatının dörtte birini gerçekleştirdiğini, küresel fiyatların Amerikan CME Group ve Fransız MATIF gibi Batılı borsalar tarafından belirlendiğini ve arzın Cargill ve Viterra gibi büyük Avrupalı ve Amerikalı tüccarlar tarafından kontrol edildiğini söyledi.
Khazanov, “Dolayısıyla Batılı oyuncular tarafından dayatılan fiyatlandırma ve ticaret kurallarını dikkate almak zorundayız” dedi. “BRICS tahıl borsasının kurulması, küresel piyasayı bu örgütün üyeleri lehine yeniden düzenlemeyi ve lojistik akışlarının ve katılımcılarının yönlerini değiştirmeyi mümkün kılacaktır.”
Batı’ya Meydan Okumak
Yaroslav Lisovolik, tahılın gelişmekte olan ülkeleri doğrudan birbirine bağlayan büyük bir yapbozun sadece ilk parçası olabileceğini söyledi. Lisovolik, “BRICS borsası ciddi tahıl hacimleri çekerse, gelişmekte olan BRICS ticaret ve para birimi altyapısını birbirine bağlayan bir test köprüsü haline gelebilir. Bu kaçınılmaz olarak bir gün gerçekleşecektir.” dedi.
BRICS borsası kurma fikri, başta Rusya ve Çin olmak üzere blok üyeleri arasında son dönemde yaşanan yakınlaşma eğilimiyle de uyumlu. Ekim 2023’te, bir Rus tahıl ihracat firması olan Food Export Trade, önümüzdeki 12 yıl boyunca Çin’e 70 milyon ton tahıl, bakliyat ve yağlı tohum tedarik etmek üzere 26 milyar dolarlık bir sözleşme imzaladı.
Bu tarihi anlaşma kapsamında Rusya, tarımın Avrupa bölgelerindeki kadar gelişmediği, nüfusun az olduğu Sibirya, Urallar ve Uzak Doğu’da tahıl üretimini arttırmayı planlıyor. Ülke, ek miktarları neredeyse tamamen Çin’e satacak.
Yabancı müşterilere ruble karşılığında tahıl satma fikri bir süredir Rus devlet dairelerinde konuşuluyordu. BRICS’in yardımıyla bu fikir gerçeğe dönüşebilir. Rusya Merkez Bankası Başkanı Elvira Nabiullina, kısa süre önce yapılan bir hükümet toplantısında, Rusya ile BRICS üyesi ülkeler arasında ulusal para birimleriyle yapılan işlemlerin payının üç kat artarak %85’e ulaştığını açıkladı.
Nabiullina ayrıca Moskova’nın, üye ülkeler arasındaki ticareti daha da kolaylaştırmak için diğer BRICS üyeleriyle ulusal ödeme altyapılarının potansiyel entegrasyonuna ilişkin görüşmelere aktif olarak katıldığını açıkladı. Rus hükümeti diğer BRICS ülkelerini ABD dolarından ve alternatif ödeme planlarından uzaklaşmanın yollarını araştırmaya teşvik etti.
RUGE, yeni tahıl borsasının sadece Rusya’nın tahıl ihracatını kolaylaştıracağı fikrini reddediyor. Zernin, Batı’nın yaptırımlarının Rus tahılına olan talep üzerinde baskı yaratmaya devam etmesine rağmen, küresel pazarın güçlü kalmaya devam ettiğini söyledi. Ancak BRICS tahıl borsası, ülkeye yönelik uluslararası kısıtlamalar artmaya devam ederken Rus tahıl ihracatının devam etmesine yardımcı olabilir.
Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen’in geçtiğimiz günlerde yaptığı açıklamaya göre AB, Rus ekonomisinin gelirlerini sınırlamak ve Avrupa pazarını korumak amacıyla Rus tahıl ithalatına %50’ye varan bir gümrük vergisi uygulamaya hazırlanıyor.
Zernin, Rusya’nın, Avrupa Birliği’nin Rusya ve Belarus’tan ithal edilen tahıllara getirmeyi planladığı vergilerden memnun olacağını söyledi. Rus basınına konuşan Zernin, Rus tarım ürünlerine yönelik bir ithalat yasağının özellikle İtalya ve İspanya pazarlarında olmak üzere Avrupalı işleyicilere zarar verebileceğini kaydetti. Zernin ayrıca AB’nin Rus mahsul ihracatı için bir hedef pazardan ziyade bir rakip olduğunu ve arz hacimlerinin önemsiz olduğunu da sözlerine ekledi.
Aşılması gereken pek çok engel var
Tahıl ticareti için alternatif bir sistemin kurulması siyasi irade, zaman ve önemli çabalar gerektirecektir. Lisovolik, BRICS tahıl borsasının oluşturulması ve düzenlenmesindeki zorluklardan birkaçı olarak borsa ticaretinin likidite seviyesinin sağlanması ve özel sektör de dahil olmak üzere katılımcıların ticarete çekilmesini sıraladı. “Ve tabii ki belirli bir rekabet düzeyini sağlamak gerekecek – mevcut borsalara uzun süredir güveniliyor; kendi altyapılarını geliştirdiler ve şu ana kadar avantaja sahipler” dedi.
Freedom Finance’den Chernov, henüz aşılması gereken çok sayıda engel olduğu için yeni tahıl borsasının yakında kurulmasını beklemediğini söyledi. Chernov, “Mevcut jeopolitik koşullarda böyle bir borsanın kurulması, küresel tahıl ihracatının %22’sini gerçekleştiren ve dış kısıtlamalar nedeniyle risk altında olan Rusya için çok gerekli” dedi.
Rus analistler BRICS tahıl borsası gibi projelerin geleceğini büyük ölçüde Çin ile Batılı ülkeler arasındaki ilişkilerin belirleyeceğini düşünüyor. Örneğin Rusya Ekonomi Üniversitesi Ekonomi Teorisi Bölümü’nde doçent olan Ekaterina Novikova, dünya ekonomisinin giderek iki bölgeye ayrıldığını söyledi. Kilit oyuncular, etraflarında büyük ticaret ortakları olan Çin ve Amerika Birleşik Devletleri. ABD’nin küresel tahıl piyasasını eskisi gibi etkileyemeyeceğine inanıyor.
Batılı ülkeler ile Çin arasındaki ticaret gerilimleri, Çin’i diğer gelişmekte olan ekonomilerle bağlarını derinleştirme fırsatlarını daha aktif bir şekilde araştırmaya itebilir. Cumhuriyetçi aday, eski başkan Donald Trump, Çin’den ithal edilen ürünlere %50 vergi uygulayarak ticaret çatışmasını tırmandırmayı amaçladığından, 2024 ABD başkanlık seçimlerinin sonucu önemli bir rol oynayacaktır. / Kaynak
Gökhan Gürses 